Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçeklehandan bir düzen değildir. Haklar, maşer içinde insanların bihakkın elbette davrandıklarını değil, elbette davranmaları icap ettiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak ciğerin vardır. Adalet değeri zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene katmak, sosyal dirimın gerçekleşmesini getirmek ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin alınsına ikrar edilmesi ve uyulması müstelzim, mutlak muhik kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle maşer içinde insanların idare ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her devir mümkündür. “İşte ahbaplık, benibeşer davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir cümle, bir bütündür.” İnsan-benibeşer, benibeşer-huy ilişkilerinin insanlığın eş çıkarı ve huzuru ciğerin evrensel ilkelerle güvence şeşna alınmasıdır. Haklar, adamlık seviyesi ciğerin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birmebzul düşünüm ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, maşer sözleşmesi, huy ve insanlar olarak tamlayan temalerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun eş iyiliğini getirmek için konulmuş olan ve amme gücüyle desteklenen kaide, kazı ve seçimın hepsidür. Elan münteşir bir teşhismıyla ahbaplık, adalete yönelmiş sosyal evetşyalnız düzenidir. Haklar Lügat Medlulı Haklar kelimesi Arabi “kazı” kökünden hasılat ve kazı kelimesinin çoğşanlı olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “kazı” kelimesinin çoğşanlı “beddua’kak”tır. Türk Anahtar Kurumu’na bakılırsa ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım gücünü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” valörı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet valörında da kullanılır. Yol Medlulı Haklar dönemden döneme değişmiş olduğu ciğerin hala doyurucu bir teşhism dokumalamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen teşhismı ise: “Belli bir zamanda sınırlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) bandajlanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak ahbaplık, kendi içinde esas olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri konu vadi kısmına Özel Haklar, eşhas ile talih yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Haklar, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna yanıt Temel Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku amme hukukunun serlıca madun dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku vesair toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik talih tarafından güvenceye alınmış ve cebri yapmış oldurımlara ehil olmasıdır. Haklar kuralları benibeşer davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun fehamet yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla müşabih nitelikteki tam durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar vadiında yapmış oldurım amme gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek ciğerin kullanılır. Haklar düzenini sağlamlamayı ve korumayı yalnızçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları hapsetmek ciğerin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapishane ve mangır cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, kazanç kapatma; mevhibe hukukunda mevhibe ve gümrüksüzçılık cezaları kabilinden değişkin ahbaplık dallarında değişkin yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ait çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; zihini bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek yahut siyasi temaleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan ahbaplık, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş sosyal bir evetşyalnız düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, pratik yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun sosyal dirimı düzenleyip insanların barış ve asayiş içinde bir arada evetşamalarını sağlamlamaktır. 2. Tatbik Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Muhaliflanması) Hukukun pratik amacını, sosyal gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile maşer içinde yaşayan insanların, birbirleri ile inşa etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın dokumasından kaynaklanan ihtiyaçlarını alınlamaya çalışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir ahbaplık düzeni dirimın esas gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın tabii dokumasına ve bundan sonra gelen ihtiyaçlarına uygun cereyan etmek zorundadır. Haklar önemli ölçüde, soylu erki gerçeklere de sınırlıdır; soylu erki gereksemelara uymalı ve onları alınlamalıdır. 3. Adalet Haklar bu fonksiyonu ile sınırlı bir kombinezon şeşna aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir müsavat düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak doğruluk kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaltarak teşhismıyla hak, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) cereyan etmek üzere dü değişkin anlamda kullanılır. Adalet esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet valörında zatî bir özelliği deyimler. Kişi her devir haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni kazandırmak yolunda daima ve değsorunmez bir çaba gösterir. İşte bu idare ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile ait oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak mealı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği takanak biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık vadiında hukuki fehamet olarak kavil konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve rüşvetlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Cemiyet ciğerindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini ciğeraziz kurallar tamü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve takmak durumunda bulunmuş olduğuna bakılırsa, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak mealı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm ahbaplık sistemine ve sistemlerine hükümran kâin, nesnel ve salt bir fehamet niteliğindeki adalettir. Haklar bir maşer düzenini ciğererir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; gerek mevcut düzeni korumak, gerekse onu değsoruntirmeyi meşrulaştırmak ciğerin her devir adalete servurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta alınmıza oturmuş ahbaplık düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim ahbaplık valörında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, mevcut ahbaplık düzenlerinin kendisine uygun olup olmadığı açısından bir fehamet ve istimara ölçüsü evet. Yeniden bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yapıcı ve aksi alınlıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon istikrar içinde olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Alışılagelen olarak tüm ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal evetşyalnız uyacak, hem de bu sosyal dirimın barış içinde sürebilmesi ciğerin bir düzen görünümünü sağlamlamaya çalışacaktır.
